القاعده، اولین و گستردهترین سازمان جهادی سلفی بینالمللی که با شعارهای اسلامی تشکیل شد. این مجموعه متاثر از تفکرات ابنتیمیه در مساله تکفیر است. اقدامات این گروه از جمله عملیاتهای تروریستی در نقاط مختلف جهان و ادعای طراحی و انجام عملیات یازده سپتامبر زمینهساز تقویت اتهام تروریسم به اسلام و مسلمانان را فراهم آورد.این تشکیلات تروریستی با آنکه در ابتدا پرچم مبارزه علیه آمریکا و صهیونیست را برافراشت، اما پس از مدتی با سلاح تکفیر کمر به قتل ملتهای مسلمان در کشورهای مختلف بست. شکلگیری این سازمان و تفکرات آن، ریشه در گروههای جهادی و بنیادگرای مصری دارد و عناصر اصلی این گروهها، بیشترین تأثیرات را در شکلگیری، سیر تطور و مدیریت القاعده داشتند.
مصر همیشه به عنوان کشوری تاثیرگذار به لحاظ فکری و فرهنگی در جهان عرب مطرح بوده است. ریشه تمدنی و فرهنگی این کشور در تاریخ، بیانگر جایگاه متفاوت آن در این منطقه است. نقش فرهنگی این کشور در جهان اسلام و در میان کشورهای عربی به واسطه جامع الازهر مصر به عنوان پایگاه علمی و افتائی، زمینهساز نفوذی تاثیرگذار بوده است. از این رو برای شناخت دقیقتر فضای جهان عرب و اسلام باید به جریانات فکری این کشور توجه نمود.
۱.۱ - اخوان المسلین و سید قطب
اخوان المسلمین مصر بانفوذترین جنبش بنیادگرای اسلامی، در این کشور است. اخوان المسلمین در سال ۱۹۲۸م توسط حسن البناء در شهر اسکندریه مصر و با شعار سلفگرایی و بازگشت به اسلام و تعالیم قرآن تأسیس شد. حضور سید قطب به عنوان یک ایدئولوگ، نقطه عطفی در حیات این جنبش بود که روح مبارزه با سیستمهای فاسد حکومتی و بنای حکومت اسلامی را در کالبد این جنبش دمید. تفسیر سید قطب از جهاد، با اسلامگرایی اعتدالی حسن الهضیبی، مرشد عام اخوان المسلمین، کاملاً فرق داشت.
[۱]
اصول ایدئولوژیک سیدقطب که در کتابهای او انعکاس فراوانی دارد، عبارتند از:۱. سیستم اجتماعی سیاسی مسلط بر جهان اسلامی و غیر اسلامی معاصر، سیستم جاهلیت آمیخته با گناهکاری، بیعدالتی، رنج و انکار ارشاد الهی است؛۲. وظیفه مسلمانِ مؤمن این است که برای تبدیل جامعه جاهلی از طریق دعوت و جهاد به تجدید حیات اسلام دست بزند.۳. هدف نهایی مسلمانانِ متعهد، باید استقرار حاکمیت خداوند در روی زمین باشد، تا به این وسیله تمام گناهان و رنجها برطرف شوند.
[۲]
سید قطب با تأثیر از مودودی و با استناد به آیه شریفه «و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الکافرون.»
[۳]
به این نتیجه رسید که جهان در دوران جاهلیتِ مدرن به سر میبرد. جاهلیتی که برخاسته از جهل به مفهوم جمله «لا اله الا الله» و کنار گذاشتن حاکمیت مطلق الهی است.
[۴]
با اینکه منظور سید قطب از کفر و جاهلیت جوامع و حاکمان معاصر، کفر فقهی نبود و تنها اصطلاحی به معنای حاکم نبودن اسلام در جوامع بود، اما با این وجود برداشتهای مختلفی در میان مریدانش ایجاد کرد و زمینهساز برآمدن شاخههای جدیدی از میان بنیادگرایان و اخوانیهای مصر با تفکرات جهادی شد.
۱.۲ - شکری احمد مصطفی
گروه بزرگی از اخوانِ جوانِ مصر به رهبری شیخ شکری احمد مصطفی ضمن جدا کردن خود از جامعه جاهلی، اعضای آن را تکفیر کردند. این گروه که خود را جماعت المسلمین خواندند، بعداً با نام "التکفیر" و "الهجره" معروف شدند. گروههای دیگری نیز، مانند: الجهاد، التحریر الاسلامی، جماعت الحرکیه، شباب محمد، جماعت التکفیر و جماعت العزلة الشعوریة بر همین اساس شکل گرفتند و با برداشتهای خود از تفکرات سید قطب و متفکران مؤثر بر وی، مانند: ابن تیمیه، حسن البناء و مودودی به جذب نیرو و فعالیتهای جهادی پرداختند.
[۵]
۱.۳ - سازمان جهاد اسلامی
یکی از مهمترین تشکیلات جهادی مصر، سازمان جهاد اسلامی بود که مبارزه مسلحانه را محور فعالیتهای خود قرار داد. ایدئولوژی این سازمان را میتوان در کتاب الفریضة الغائبه نوشته محمد عبدالسلام فرج یافت که یکی از اعضای اصلی و مؤسسان این سازمان به حساب میآمد. وی در این کتاب با کفر دانستن احکام و قوانین معاصر در کشورهای اسلامی، حاکمان این کشورها را مرتد خواند.سازمان جهاد اسلامی مصر در طول حیاتش اقدامات مهمی؛ مانند: ترور انور سادات، رئیس جمهور مصردر سال ۱۹۸۱م، ترور ناموفق حسن الالفی وزیر کشور و عاطف صدقی نخست وزیر مصر در سال ۱۹۹۳م را در کارنامه خود ثبت کرده است و از سال ۱۹۹۳م هیچ عملیاتی در داخل مصر نداشته است.
[۶]
اصلیترین جنبشهای جهادی مصر، یعنی الجماعة الاسلامیة و جماعة الجهاد، پس از ترور انور سادات ۱۹۸۱م وارد میدان نبرد در افغانستان شدند. اغلب رهبران جهادی مصر تحت تاثیر فشارهای حکومت حسنی مبارک مجبور به ترک خاک مصر و پیوستن به همفکرانشان در افغانستان شدند. چنانکه برخی جنبشهای جهادی از سوریه (به رهبری ابومصعب سوری)، لیبی، فلسطین، لبنان و حتی برخی اسلامگرایان کُرد عراقی به این میدان گسیل شدند.
[۷]
ایمن الظواهری که در سال ۱۹۵۱م در مصر به دنیا آمد در چهارده سالگی به عضویت جماعت اخوان المسلمین درآمد،
[۸]
اما وی به سرعت تحت تاثیر افکار سید قطب وارد تشکیلات نظامی الجهاد و الجماعه و پس از آن وارد سازمان جهاد اسلامی مصر شد و با فعالیت در این سازمان به رهبری آن رسید و با تشکیل گروه القاعده، سازمان جهاد اسلامی را در آن ادغام کرد.
۱.۴ - ایمن الظواهری
ایمن الظواهری، کتاب (الحصاد المر: الاخوان المسلمون فی سبعین عاماً) را در رد فعالیتهای سیاسی جماعت اخوان المسلمین نوشت؛ در این کتاب جماعت اخوان را که معتقدند از طریق فعالیتهای سیاسی میتوان به تغییر دست یافت، مورد انتقاد قرار داده است، اما با این همه، بیشترین تاثیر بر افکار ایمن الظواهری، پس از ابن تیمیه، به سید قطب تعلق دارد.
۲ - مهد تروریسم
[ویرایش]حمله ارتش سرخ شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹م و مقاومت مجاهدان افغان در برابر این هجوم، آمریکا را بر آن داشت تا از این فرصت استفاده کند و در راستای حفظ منافعش و جلوگیری از قدرت یافتن شوروی به فکر افتد.
[۹]
ریچارد نیکسون، رئیس جمهور آمریکا در سالهای ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۴ م، به پاکستان رفت و از اردوگاههای نظامی مهاجران افغان در پاکستان دیدن کرد و کنگره آمریکا نیز حمایت همه جانبه این کشور را از افغانها در مبارزه علیه شوروی تصویب کرد.
[۱۰]
بر همین اساس ایالات متحده به این فکر افتاد تا با استفاده از پتانسیل مالی و نیروی انسانی موجود در کشورهای عربی و اسلامی به تقویت جبهه افغانها بپردازد و برای اولین بار آمریکا توانست با استفاده از نیروهای جهادی سلفی و احساسات دینی، آنان را به عنوان سلاحی غیرمستقیم در راستای پیشبرد اهدافش در منطقه تجربه کند. با این کار، دیگر نیازی به ورود آمریکا در جنگی مستقیم با شوروی نبود و هزینههای این جنگ، اعم از تلفات نیروها، اعتراضات داخلی و هزینههای فراوان مالی از دولت ایالات متحده برداشته میشد.بر همین اساس آمریکا توانست با بسیج کردن دولتهای عربی حاشیه خلیج فارس و در رأسشان عربستان سعودی و ترساندن آنها از گسترش کمونیست، این کشورها را وارد میدان کند و در راستای تامین هزینههای مالی جنگ و همچنین ارسال نیروی داوطلب برای حضور در جنگ، از این کشورها حداکثر استفاده را ببرد. سازمان اطلاعات پاکستان آی اس آی، سهم عمدهای در سازماندهی و ارسال این نیروها و تجهیزات به خاک افغانستان بر عهده داشت. تا جایی که شهر مرزی پیشاور پاکستان به دانشگاهی برای جهادگران سلفی تبدیل شده بود که با تفکراتِ مختلف در این شهر گرد هم آمده بودند و دو اصل "جهاد" و "بنیادگرایی اسلامی" عامل وحدت آنان شده بود.
+ نوشته شده در جمعه نوزدهم خرداد ۱۴۰۲ ساعت 0:16 توسط پایگاه خبری و تحلیلی خبرنگار آزاد خبر ا
|
