آستارا
آستارا
مختصات: °۴۸٫۸۵شرقی °۳۸٫۴۳شمالی (نقشه)
| بندر آستارا | ||
|---|---|---|
|
بافت قدیمی آستارا با خانههای سفالی |
||
| اطلاعات کلی | ||
| کشور |  ایران |
|
| استان | گیلان | |
| شهرستان | آستارا | |
| بخش | مرکزی | |
| نام(های) دیگر |
آستارا شهر بامهای سفالی آستارا دروازه طلایی ورود به اروپا |
|
| نام(های) قدیمی | آهستهرو، دهنهکنار؛ اوستورو | |
| سال شهرشدن | ۱۲۸۷ جزو ده شهر اول ایران که در دوره قاجاریه پس از تصویب قانون بلدیه در مجلس شورای ملی به شهر تبدیل شد.[۱] | |
| مردم | ||
| جمعیت | ۸۵٬۸۷۴ | |
| زبان گفتاری | ترکی آذربایجانی[۲]،تالشی[۳] | |
| مذهب |
اکثریت: مسلمان شیعه اقلیت: مسلمان سنی |
|
| جغرافیای طبیعی | ||
| مساحت | ۳۳۴ کیلومتر مربع | |
| ارتفاع از سطح دریا | ۲۷- | |
| آبوهوا | ||
| میانگین دمای سالانه | ۱۶ درجه سانتی گراد | |
| میانگین بارش سالانه | ۱۵۰۰ mm | |
| روزهای یخبندان سالانه | ۱۱ | |
| اطلاعات شهری | ||
| شهردار | علی کوهی | |
| رهآورد | ماهی سفید، برنج، مرکبات، صیفی جات، صنایع دستی | |
| پیششماره تلفنی | ۰۱۸۲ | |
آستارا شهری بندری در ساحل غربی دریای خزر (کاسپین) و در شمالیترین نقطهٔ استان گیلان و آخرین نقطهٔ مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و از نظر جغرافیایی در مرکز تالش بزرگ (شامل تالش جنوبی در خاک ایران و تالش شمالی در خاک جمهوری آذربایجان) قرار دارد. آستارا از شرق به دریای خزر، از شمال به آستارای جمهوری آذربایجان، از غرب به استان اردبیل و از جنوب به شهرستان تالش در استان گیلان محدود شدهاست. آستاراچای، آستارای ایران را از آستارای جمهوری آذربایجان جدا میسازد. بخش اصلی راه شوسه آستارا-اردبیل تقریباً به موازات این رود و خط مرزی کشیده شدهاست. در منطقهٔ آستارا علاوه بر زبان ترکی آذربایجانی، زبان تالشی نیز رایج است ولی در اثر مهاجرتهای زیاد از اهمیت آن کاسته شدهاست. این شهر از نظر جغرافیایی بر سر سه راه قرار گرفتهاست: راه جنوبی آن از کنار دریا خزر به بندر انزلی و راه شمالی آن از کناره همین دریا به آران (که روسها آن را آذربایجان خواندهاند)، کشیده شدهاست. راه غربی آن که از گردنه حیران میگذرد، به اردبیل میرسد.[۴]
در محل کنونی شهر آستارا در قدیم روستایی به نام دهنهکنار وجود داشته که از زمان قاجار گسترش یافته و دگرگون شدهاست. آنچه در مورد سوابق این شهردر کتب تاریخی مشهود است این است که منطقه آستارا تا زمان صفویه و پیش از آن از موقعیت خاصی برخوردار نبودهاست. از آن زمان به بعد است که به سبب توسعه تجارت و مقاصد استراتژیک اهمیت پیدا کرده و در آن قلاع متعددی ساخته شدهاست.[۵]
منشأ نامگذاری
درباره منشأ و چگونگی پیدایش نام این شهر دو نظریه متفاوت وجود دارد. نظریة اول نام آستارا را برگرفته ازترکیبی در زبان تالشی میداند مطابق این نظریة نام این شهر برگرفته از واژه آسته رو در زبان تالشی است. درباره وجه تسمیة نام این شهر گفته شده که کاروانان و مسافران زمانی که به این منطقه مردابی ساحلی میرسیدند ناچار به حرکت آهسته تر میشدند و واژة آسته رو (آهسته رو) تالشی به مرور تبدیل به آستارا شدهاست. جالب این که در محلة عنبران محلة آستارا. جالب این که مردم هنوز هم به این شهر اوستورو میگویند.
اما نظریة دوم این نام را تشکیل شده از دوبخش «آست» + «آرا» میداند. «آست» در ترکی به معنی پایین و فرودست و «آرا» یا «آرالیک» به معنی سرزمین یا دشت هموار است. مطابق این نظریه آستارا واژهای ترکی به معنی دشت هموار و کم ارتفاع است و به دشت هموار و کم ارتفاعی بر میگردد که شهر آستارا در آن قرار دارد.[۶] از زمان صفویه تا قاجاریه، نام آستارا تنها به منطقهای میان انزلی و رود ارس که بخشی از آن در حال حاضر جزو جمهوری آذربایجان است، اطلاق میشدهاست. بررسی متون تاریخی مربوط به استارا نشان میدهد که این شهر در قرن گذشته دهکده کوچکی در آبریز رودخانه آستارا به نام دهنه کنار بوده و این نکته بیان گر این است که آستارا به منطقهای کوهستانی اطلاق میشده نه یک ناحیه شهری. از مشاهدات خاورشناسان در قرن نوزدهم چنین برمی آید که این روستا دارای مکانهایی بوده که از طریق آنها کالاهای تولیدی به خارج از ایران صادر میشده و این مساله نقش مهمی را در گسترش شهر نشینی درمنطقه ایفا کردهاست. در محل کنونی آستارا دهی به نام «دهنه کنار» وجود داشته که از زمان قاجاریه به یعد، به سبب صدور کالا و رفت و آمد تجار توسعه یافت و در اواخر دوره قاجار به اهمیت بازرگانی و مسافرتی پیدا کرد، اما به سبب کمی عمق آب، بندرگاهی در آن احداث نشد. با وجود این شهر آستارا رشد وگسترش نسبی یافت. همین موضوع، یعنی محل رفت وآمد میان ایران وروسیه و از آن طریق اروپا سبب شد تا تمدن جدید اروپا، زودتر به این شهرستان راه پیدا کند، به طوری که هم زمان با تاسیس دارالفنون تهران، در آستارا نیز مدرسهای به نام «مدرسه صادقیه» افتتاح شده بود. در سالهای اخیر نیزپس از گسترش روابط میان دولتهای ایران و اتحاد جماهیر شوروی سابق و سپس با جمهوریهای استقلال یافته آذربایجان و گرجستان، آستارا اهمیت بیش تری یافت.
تقسیمات کشوری
قدیمی ترین جایی که از آستارا ذکر شده، در حدودالعالم است که در پایان قرن چهارم هجری نوشته شده. در قرن هشتم هجری آستارا مقر شهرداری گیلان شد. از قرن دهم تا دوازهم خانهای تالشی آستارا خودمختار یا در قلمروی فرمانروایان گیلان یا اردبیل بودند، و نقش مهمی در رخدادهای استانهای خزری ایفا کردند.[۷]
منطقهٔ آستارا از نظر جغرافیائی به درهای اطلاق میگردد که حدوداً در مرکز سرزمین تالش و در فاصلهٔ بین سلسله کوههای شمالی-جنوبی تالش و دریای خزر و در شرق دشت اردبیل واقع است. پس از بسته شدن عهدنامهٔ ترکمنچای میان دو دولت ایران و روسیه، بخش شمالیِ سرزمین تالش به دولت روسیه واگذار شده و رود آستاراچای به عنوان مرز تعیین گردید که از مرکز آبادی قدیمی آستارا میگذشت. بخش جنوبی در ترکیب ایران باقی ماند. پس از تاسیس گمرگات و مرزبانی، اهمیت سیاسی و بازرگانی آن افزایش یافت. در آن دوران منطقهٔ آستارا در ترکیب ایالت آذربایجان تحت حکومت شاهزاده عباس میرزا نایب السلطنه، قرار داشته و بخشی از ولایت اردبیل بود.
آستارا تا تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ خورشیدی یکی از شهرهای استان گیلان تلقی می شد که در همان سال با تصویب قانون تقسیمات کشوری جدید به یکی از شهرهای شهرستان اردبیل در شرق استان آذربایجان شرقی تبدیل گشت. در سال ۱۳۳۶ آستارا با تأسیس فرمانداری به یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی مبدل شد تا این که بعدها به برخی دلایل و از جمله تشابهات اقلیمی از خرداد سال ۱۳۳۹ خورشیدی، دوباره به زادگاه اصلی خود استان گیلان ملحق گردید. جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی، ۳۵٬۹۴۵ نفر بوده و طبق بر آورد سال ۱۳۶۳ خورشیدی، به ۴۳٬۸۶۴ نفر رسیده و و بر اساس سرشماری ۱۳۸۵ جمعیت شهرستان ۸۱۲۳۴ نفر است. براساس آخرین سرشماری در سال۱۳۹۰ شهرستان آستارا دارای جمعیتی بیش از ۸۵۰۰۰ نفر می باشد..[۸]
آب وهوای بندرآستارا
این شهرستان شامل جلگه و کوهستان است. هوای جلگه در تابستان گرم و مرطوب و در زمستان ملایم و هوای کوهستان در تابستان معتدل و در زمستان سرد است.
آب و هوای آستارا معتدل و مرطوب و میزان بارندگی سالانه به طور متوسط ۱۵۰۰ میلی متر است. رطوبت نسبی در این منطقه بین ۷۵ تا ۸۵ درصد متغیر است. حداکثر بارندگی سالیانه در ایستگاه آستارا ۲/۱۷۸۰ میلی متر و دامنه تغییرات بارندگی سالیانه در محدوده مورد نظر بین ۲۰۰۰ میلی متر در مناطق ساحلی تا ۷۰۰ میلی متر در ارتفاعات نوسان دارد.
متوسط درجه حرارت معادل ۱۷٫۳ درجه سانتی گراد و معدل حداکثر دما ۲۶٫۱ درجه و معدل حداقل دما ۶٫۲ درجه سانتی گراد بودهاست متوسط روزهای یخبندان در سواحل خزر طی یک دوره ۲۰ ساله، ۱۱ روز در سال برآورد گردیدهاست. با توجه به موقعیت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا و نزدیکی به دره حیران و اقلیم کوهستان، آب و هوای مرطوب و معتدل، اندکی خنک تر از مناطق پست جلگهای دیگر استان میباشد.[۹]
اماکن تاریخی و طبیعی
- قلعه شیندان
- آبشار لاتون مرتفع ترین آبشار ایران
- تله کابین حیران آستارا
- گردنه حیران
- دبیرستان حکیم نظامی اولین مدرسه به سبک نوین در شمال ایران در دوره قاجاریه
- مدرسه شهیدمدنی(داریوش سابق)
- کوته کومه
- مدرسه سنایی سیبلی (همزمان با مدرسه داریوش تاسیس شد)
- آستاراچای
- امامزاده ابراهیم و قاسم
- ساحل۱۷هکتاری صدف سیبلی اولین طرح سالم سازی دریا در شمال
- ساحل شریعتی
- تالاب استیل
- پناهگاه حیات وحش لوندویل
- باغ پرندگان اولین باغ پرندگان شهرستانهای ایران
- باغ ملی
- باغ چای عباس آباد
- بهشت کاکتوسها اولین موزه کاکتوسهای ایران
- کوه اسپیناس
- پارک جنگلی بی بی یانلو
- آسیو شوان(اسیاب آبی)
- چشمه آب گرم علی داشی
- بقعه پیرقطب الدین
- بقعه شیخ تاج الدین محمد خیوی
- بقعه سیدمحمد دوست
- طرق مظفری
- قلعه تک آغاج
سابقه تاریخی در منابع مکتوب
به لحاظ تاریخی قدیمی ترین مورخی که از آستارا نام بردهاست، سیدظهیرالدین مرعشی است. وی در کتاب گلستان و دیلمستان سه بار این محل را به نام «آستارا» و یک بار به نام«آستاره» آوردهاست.[۱۵]
یکی دیگر از ماخذقدیمی که در آن از آستارا یادی به میان آمده، کتاب حدودالعالم(تألیف ۳۷۲ ق/۹۸۲ م) است. در این کتاب، آستارا به شکل استراب ضبط گشته و جزو ناحیه گیلان دانسته شدهاست. بیشتر مؤلفان بعدی مانند علی بن شمس الدین بن حاجی حسین لاهیجی و عبدالفتاح فومنی و میرخواند، همه نام این شهر را به صورت آستارا آوردهاند.[۱۶]
تنها در صریح الملک (که درباره موقوفات مزار شیخ صفی الدین اردبیلی است)، این نام به شکلهای اصطاراب و استاره دیده میشود که دو صورت اول با شکل مذکور در حدود العالم قرابت دارد.[۱۷]
از جهانگردان کانی این شهر را نام برده و آن را توصیف کردهاند. شاید وصف«ابت» رساتر از دیگران باشد. وی که در ۱۲۵۹ق/ ۱۸۴۳م از این محل میگذشته، نام این شهر را دهنه کنار ضبط کردهاست. به نوشته او «دهکده دهنه کنار در مصب رودخانه آستارا قراردارد ودارای ۵۰ تا ۶۰ خانوار جمعیت است و دکانهایی دارد که اجناس آن به خارج ایران حمل میشود».[۱۸] آستارا به موجب عهدنامه گلستان که در ۱۲۲۸ هجری قمری مصادف با ۱۸۱۱ میلادی میان دولت ایران و روسیه منعقد شد به دو قسمت تقسیم گردید. قسمتی از این شهر که در شمال رودخانه آستارا است، به دولت روسیه واگذار گردیدو رودخانه آستارا مرز میان دو کشور شناخته شد.[۱۹]