حق وتو چيست و چه کشورهايی و چرا از اين حق در سازمان ملل بر خوردارند؟
چه پيشنهاداتی برای تغيير و تحول در شورای امنيت مطرح و مورد بحث است؟

وتو کلمه‌ای از زبان لاتین و به معنای «من منع می‌کنم» است. این واژه نخست در مجلس‌های دوره امپراتوری روم بکار می‌رفت.اگر در یک نظام رای‌گیری نظر مخالف یک یا چند رای‌دهنده، فارغ از نتیجه شمارش آرا، بتواند نتیجه را ملغی کند می‌گویند «رای وتو شده است». این حالت به‌ویژه وقتی پیش می‌آید که بر پایه آیین‌نامه رای گیری نیاز به «توافق به اتفاق آرا» باشد. در این حالت هریک از رای دهندگان حق وتو دارند، چون اگر رای مخالف دهند اتفاق آرا حاصل نمی‌شود و پیشنهاد به تصویب نمی‌رسد.
از مشهورترین موارد وتو در دوران معاصر استفاده از حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد است. 5 عضو دائم شورای امنیت این حق را دارند.

حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل به معنی آن است که هریک از پنج عضو دائم این شورا اگر با تصمیمی از تصمیم‌های این شورا مخالفت کنند، آن تصمیم رد خواهد شد، صرف‌نظر از این که اکثریت اعضا به آن رای موافق داده باشند یا خیر. رای ممتنع به معنای رای مخالف نیست و وتو به شمار نمی‌رود
سازمان ملل در پایان جنگ جهانی دوم و از سوی کشورهای پیروز در آن جنگ شکل گرفت و سازمان و روال‌های حاکم بر فعالیت آن نشان از شرایط جهانی بعد از جنگ دوم دارد. قوی‌ترین نهاد سازمان ملل، یعنی شورای امنیت، پنج عضو دائمی دارد که در تصمیمات این شورا حق وتو دارند.
. اعطای حق وتو به اعضای دائم شورای امنیت، که کشورهای پیروز جنگ جهانی دوم بودند برای حفاظت از منافع آنان بود.
کاربرد حق وتو را می‌توان به دو دوره تقسیم کرد:
• دوره ۱۹۴۶-۱۹۷۲، که درآن اتحاد شوروی بیشترین سود را از این قدرت برد.
• دوره ۱۹۷۲ تا کنون، که آمریکا بیشترین تعداد وتو را داشته است.
از زمان برداشتن دیوار برلین (در سال ۱۹۸۹) تا پایان سال ۲۰۰۴ میلادی، ۱۹ بار وتو صورت گرفته است که از آن میان:
• آمریکا ۱۳ با وتو کرده است (۱۱ بار برای اسرائیل، ۱ بار در مورد بوسنی و ۱ بار در مورد پاناما).
• روسیه ۳ بار وتو کرده است (۲ بار در مورد قبرس و ۱ بار در مورد بوسنی).
• چین دو بار وتو کرده است (در مورد مقدونیه).
در یک مورد نیز آمریکا، انگلیس و فرانسه حق وتوی خود را در مورد پاناما به‌کار بردند.

چه پيشنهاداتی برای تغيير و تحول در شورای امنيت مطرح و مورد بحث است؟

بر اساس منشور سازمان ملل ، شورای امنيت موظف شده است که برای ايجاد صلح همه تلاش خود را به کار گيرد و از خطر بروز جنگ جلوگيری نمايد.

شورای امنيت از" 10 عضو موقت که توسط مجمع عمومی انتخاب می شوند و پنج عضو دايمی ، چين ، آمريکا ، فرانسه ، روسيه و انگليس" تشکيل می شود.

شورای امنيت داری 15 عضو است، ده عضو غير دايمی بر اساس مناطق جغرافيايی انتخاب می شوند. سه کشور از آفريقا ، دو کشور از آسيا ، يک کشور از اروپای مرکزی و شرقی ، دو کشور از آمريکای لاتين و دو کشور از کشورهای اروپای غربی و ديگر کشورها انتخاب می می شوند.

از حق وتو بيشتر در دوره جنگ سرد بين کشورهای بلوک غرب و کشورهای بلوک شرق استفاده می شده است و از 1990 بدين سو از حق وتو استفاده ای کمتری شده است.

اکثريت اعضای سازمان ملل از آغاز دهه 90 بر اين عقيده پا فشاری می کنند که بهتر است تعداد اعضای دايمی شورای امنيت افزايش يابد. آن ها معتقدند اين افزايش می تواند به نحو بهتری جهان را نمايندگی کند. اما اعضای سازمان ملل تا کنون نتوانسته اند بر سر چگونگی افزايش اعضای دايمی شورای امنيت سازمان ملل با هم به توافق برسند.

اختلاف بر سر آن است که چه کشورهايی بايستی به غضويت دايمی شورای امنيت در آيند. عده ای بر اين عقيده اند که کشورهايی با توان اقتصادی بالا مانند ژاپن و آلمان و کشورهايی با اقتصاد نسبتا توانمند و جمعيت زياد مانند هند و برزيل به عضويت دايمی شورای امنيت پديرفته شوند.

اما خواست های متفوت کشورها ، راه را برای رسيدن به توافق دشوار می سازد ، به طور مثال پاکستان هيچ علاقه ای به اينکه هند به عضويت شورای امنيت در آيد ندارد.

همچنين هستند کشورهايی که خواهان گسترش اعضای دايمی شورای امنيت نيستند آن ها بر اين عقيده هستند که تعدادی بر اعضای موقت از مناطق گوناگون جهان افزوده شود.
حق وتو همچنان موضوع گفتگوها و مباحثات است،. سوال اين است ، آيا کشورهايی که به عضويت دايمی در می آيند نيزاز حق وتو بر خوردار می شوند؟ و اگر کشورهای بيشتری از اين حق بر خوردار شوند تصميم گيری در امر صلح دشوار تر نخواهد شد؟

حذف کامل حق وتو نيز در شرايط کنونی امری غير واقعی ارزيابی می شود اعضای دايمی شورای امنيت که دارای حق وتو هستند با چنين پيشنهادی مخالفت خواهند کرد.

تعداد زيادی از اعضای سازمان ملل متحد معفقدند که حق وتو تنها به فصل 7 منشور سازمان ملل محدود گردد. بر اساس ماده 41 فصل هفتم منشور سازمان ملل شوراي امنيت مي‌تواند تصميم بگيرد كه براي اجراي تصميمات آن شورا مبادرت به چه اقداماتي كه متضمن به كارگيري نيوري مسلح نباشد لازم است و مي‌تواند از اعضاي ملل متحد بخواهد كه به اين قبيل اقدامات مبادرت ورزند اين اقدامات ممكن است شامل متوقف ساختن تمام يا قسمتي از روابط اقتصادي و ارتباطات راه‌آهن – دريايي – هوايي – پستي – تلگرافي – راديويي و ساير وسائل ارتباطي و قطع روابط سياسي باشد و بر اساس ماده 42 فصل هفتم در صورتيكه شوراي امنيت تشخيص دهد كه اقدامات پيش‌بيني شده در ماده 41 كافي نخواهد بود يا ثابت شده باشد كه كافي نيست مي‌تواند به وسيله نيروهاي هوايي – دريايي يا زميني به اقدامي كه براي حفظ يا اعاده صلح و امنيت بين‌المللي ضروري است مبادرت كند. اين اقدام ممكن است مشتمل بر تظاهرات و محاصره و ساير عمليات نيروهاي هوايي – دريايي يا زميني اعضاي ملل متحد باشد.

ايجاد رفرم های جدی در سازمان ملل نياز مند تغيير در مشور سازمان ملل می باشد. تغييرمنشور به نوبه خود نياز به آرای دو سوم اعضای سازمان ملل و همچنين پنج عضو دايمی شو رای امنيت را دارد. در واقع بدون جلب نظر پنج عضو دايمی شورای امنيت نمی توان به رفرم جدی در ساختار سازمان ملل در آينده حداقل نزديک ، چندان اميدوار بود.
منابع : منشور سازمان ملل ، ويکی پديا و متون گوناگون آموزشی در باره صلح